MAZURZY: w Rosji carskiej
Wycinki z ksiąg metrykalnych proskurowskiego kościoła z lat 1846, 1871 i 1883. Ze zbiorów Archiwum Państwowego Obwodu Chmielnickiego
«Mazurzy, którzy całymi wsiami osiedli w tym zakątku Podola, zachowali swój dialekt narodowy, nawet nie znali języka rosyjskiego. Nigdy nie zawierali mieszanych małżeństw, obchodzili święta według nowego kalendarza, nosili stroje biłgorajskie (lubelskie), tworzyli tutaj niemal „małą Polskę”. Mogło się wydawać, że zapełniony Żydami Płoskirów, znalazłszy się pod aneksją rosyjską, pozostał miastem w pełni polskim, ponieważ we wszystkich sklepach i na ulicach słychać było tylko język polski.» — M. Dunin-Kozicka, «Rok 1917»
Pierwsze zdjęcia archiwalne związane z Mazurami pochodzą z początku XX wieku. W 2. połowie XIX w. wsią Greczany zarządzał właściciel ziemski Sergij Nachimow, krewny admirała Nachimowa. W 1910 roku do wsi Greczany przyjechała rodzina Połozowych, która otrzymała 328 dziesięcin majątku greczańskiego w ramach posagu weselnego córki Sergija Nachimowa – Walentyny. Doktorowi Sergijowi Połozowemu, pracującemu jako lekarz okulista, zawdzięczamy pierwsze fotografie Greczan. Miejscowi Mazurzy bardzo szanowali tego lekarza, który pomagał ludziom lekarstwami albo pieniędzmi, utrzymywał przedszkole oraz sierociniec, uczył miejscowe kobiety akuszerstwa. Ponadto na początku lat 20. wydzielił ziemię pod cmentarz w Greczanach.
Fotografia z majątku S. Połozowa. Z archiwum rodzinnego Majewskich
Po Bitwie Warszawskiej w sierpniu 1920 roku oraz po panicznym wycofaniu się bolszewików szybko zwołano konferencję pokojową. Za porozumieniem stron granicę ustalono na linii rzeki Zbrucz. W ten sposób Proskurów z okolicznymi wsiami, w których mieszkali Mazurzy, podobnie jak całe wschodnie Podole, znalazł się pod władzą bolszewików.
