MAZURZY: w czasie korienizacji

Starając się zmniejszyć rozbieżności pomiędzy centralnym radzieckim aparatem partyjnym, a kwestiami narodowościowymi, na XII zjeździe Rosyjskiej Partii Komunistycznej (bolszewików) w kwietniu 1923 roku ogłoszono początek polityki korienizacji. Planowano zwiększanie udziału miejscowej ludności w radzieckim aparacie 
republik związkowych i autonomicznych oraz nadanie oficjalnego statusu językom narodowym. 

Kobiety z rodziny Bigos z Maćkowiec, 1924 rok.  Z archiwum rodzinnego Jakimowiczów

Już w roku 1924 na Podolu utworzono pięć pierwszych polskich rad wiejskich: we wsiach Greczany, Szaroweczka, Maćkowce, Zielona w powiecie proskurowskim, Pogorzelce w powiecie winnickim. Znaczna liczba ludności polskiej oraz koncentracja polskich rad wiejskich spowodowały, że na początku lat 30. na Proskurowszczyźnie powstał polski rejon narodowy z centrum we wsi Greczany..

Przykładowe dokumenty z polskich rad wiejskich. Z archiwów rodzinnych Derkaczów i Szczepaniuków. 

Jednym z zadań korienizacji było przygotowanie wykwalifikowanych kadr narodowych, służących utworzeniu sieci  placówek edukacyjnych i kulturalnych, w których uczono by w językach narodowych oraz rozwijano by lokalną kulturę narodową. W latach 1921-1923 sieć polskich szkół podstawowych i średnich w ówczesnej Ukrainie wzrosła ze 196 do 310, na Podolu ich liczba podwoiła się i wynosiła 122, czyli 40% wszystkich polskich szkół w USRR.

Fotografia zespołu muzycznego działającego w ramach Klubu Polskiego. Ze zbiorów Archiwum Państwowego Obwodu Chmielnickiego

Już na przełomie lat 20. i  30. władza radziecka dostrzega, że dzięki polityce korienizacji i NEP-u cel zmniejszenia oporu przeciw nowej władzy został osiągnięty. A dalsze próby zdobywania przychylności społeczeństwa, w tym i Mazurów, liberalnymi metodami, ponoszą całkowite fiasko. Dlatego podjęto decyzję o ograniczaniu polityki korienizacji. Wypracowywano nowy kurs polityczny – na „kolektywizację”. Realizacja nowego kursu odbywała się stopniowo. W latach 1923-1927 w najliczniej zamieszkałym przez Mazurów okręgu proskurowskim zorganizowano 16 polskich gospodarstw kolektywnych, w tym 5 arteli i 11 towarzystw wspólnej obróbki ziemi. Jednak polityka kolektywizacji wywołuje sprzeciw ludności wiejskiej, a zwłaszcza Mazurów. 

Opis wsi Maćkowce z polityczno-ekonomicznego opisu rejonu proskurowskiego, 1930 rok. Ze zbiorów Archiwum Państwowego Obwodu Chmielnickiego