MAZURZY: religia

Wyobrażenie sobie życia Mazura na Podolu bez kościoła nie jest możliwe. Dla Mazurów kościół był podstawą ich pojmowania świata i łącznikiem z ojczyzną. Taki porządek zachował się od dawnych czasów do współczesności. 

Pierwsza kamienna budo wla kościoła parafialnego w Proskurowie została wzniesiona przez Macieja Żurowskiego w 1801 roku. Według danych z 1884 roku parafia Św. Anny liczyła  8684 wiernych, w większości Mazurów. Na początku XX wieku stary budynek okazał się zbyt ciasnym dla takiej rzeszy wiernych. W 1916 roku poświęcono nową świątynię na cześć Św. Anny, wybudowaną w miejscu starszego kościoła. W tym czasie wspólnota liczyła 12 687 parafian. Msze odprawiane były po łacinie, kazania wygłaszane po polsku. Ludzie rozmawiali w kościele ze sobą oraz z księdzem po polsku. Msze odbywały się dwa razy dziennie – rano i wieczorem.

. 

Kościół Św. Anny w Płoskirowie. 1905 rok. Z archiwum kościoła Św. Anny w Greczanach

Po przyjściu do władzy bolszewików religia zaczęła być ciemiężona. W czasach radzieckich działalność religijna wymagała pozwolenia od władzy. Mieszkańcy mazurskich wsi regularnie zwracali się do władzy z prośbą o pozwolenie na zbieranie ofiary, organizowanie procesji. 

W grudniu 1925 roku mieszkańcy wsi Greczany otrzymali zgodę na budowę z własnych środków kaplicy cmentarnej. Materiałem budowlanym na początek były cegły ze stropu kościoła w Proskurowie, w którym początkowo strop był podwójny, ale rozebrano go ze względu na zbytnie obciążanie fundamentów.Budowa kaplicy trwała około trzech lat. Kaplica została uroczyście poświęcona przez księdza Zygmunta Kwaśniewskiego, który wypowiedział prorocze słowa: „...ta kaplica może stać się dla was jedynym miejscem modlitwy i będzie... niejako kościołem parafialnym”. W 1936 roku proskurowski kościół parafialny został wysadzony. Wybuchy słychać było w całym mieście. Po detonacji nie zachował się nawet fundament świątyni.

.

Z lewej: kaplica w Greczanach. Z archiwum kościoła Św. Anny w Greczanach
Z prawej: wniosek A. Siwaka i M. Kurżeja o pozwolenie na zbieranie ofiary. Ze zbiorów Archiwum Państwowego Obwodu Chmielnickiego

Do okupacji niemieckiej wszystkie kościoły i kaplice w obwodzie kamienieckim zostały zamknięte. Budowle były wykorzystywane jako magazyny oraz w rozmaitych celach gospodarczych i kulturalnych. Greczańską kaplicę zamknięto w 1936 roku. W 1942 roku z niemieckim wojskiem dotarł też kapelan i liturgia została wznowiona. Do 1944 na Greczanach pracował duchowny z Polski. Po wojnie kaplica stała się własnością miejscowego kołchozu, który wykorzystywał ją jako magazyn zbożowy. 

Dzięki staraniom miejscowej ludności kaplica została zwrócona lokalnej społeczności w 1952 roku. Od 1953 roku (roku przyjazdu pierwszego księdza po wojnie) do greczańskiej kaplicy zaczęli przyjeżdżać katolicy z różnych miasteczek obwodu, a nawet spoza granic województwa. Często ludzie przyjeżdżali na sobotni wieczór, w niedzielę szli na jedną lub więcej służb, po czym wracali do domu.

Uroczystość Pierwszej Komunii Świętej w Proskurowie. 1942 rok. Z archiwum rodzinnego J. Mazur

«Одне з найбільш активнодіючих релігійних товариств на даний час знаходиться в селі Гречани. [...] В цій каплиці, під час проведення служителем культу служби, співає під акомпанемент фісгармонії хор в кількості 30 осіб. Крім хору,  співають частково всі віруючі, присутні в каплиці. [...] Цю каплицю, в найбільш шановані релігійні свята, відвідують біля    4000 осіб. Така кількість осіб прибуває не тільки з найближчих населених пунктів з католицьким населенням, але і з населених пунктів інших регіонів.»  — Фрагмент з інформаційної записки уповноваженого в справах релігійних культів при облвиконкомі «Про проходження римо-католицького релігійного свята «Пасха», яке поляки святкували 2 квітня 1961 року». З фондів ДАХмО

Msza święta w kościele Św. Anny. 1966 rok. Z archiwum kościelnego