MAZURZY: po wojnie

We wrześniu 1944 roku Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego zawarł z rządami USRR, Białoruskiej SRR oraz Litewskiej SRR umowy o wymianie ludności. 6 lipca 1945 umowę taką podpisano między Tymczasowym Rządem Jedności Narodowej Rzeczpospolitej Polskiej a rządem ZSRR.
Dla Mazurów była to szansa powrotu na historyczną ojcowiznę. Według danych komisji ds. ewakuacji byłych polskich obywateli do Polski na 1 stycznia 1946 roku z obwodu kamienieckiego wyjechało 148 rodzin, co dawało 634 osoby, z których 586 było Polakami. Ale nie wszyscy wyjeżdżali legalnie. Ci, którzy nie mogli otrzymać oficjalnych dokumentów, wyjeżdżali schowani w skrzyniach z dobytkiem swych krewnych. Repatrianci zasiedlali ziemie zachodnie, które weszły w skład Polski po drugiej wojnie światowej. Najwięcej Mazurów z Proskurowa i okolicznych wsi przesiedlono do Legnicy i w jej okolice. 

Spis polskich obywateli ewakuowanych z obwodu kamienieckiego do Polski. 1946 rok. Ze zbiorów Archiwum Państwowego Obwodu Chmielnickiego

Po zakończeniu drugiej wojny światowej w ZSRR kontynuowana była polityka ateizacji i sztucznego formowania „nowej międzynarodowej wspólnoty ludzkiej – narodu radzieckiego”. Wszystkie wsie poddano kolektywizacji, chłopów związano z kołchozami. W mazurskich wsiach na skutek represji, wojny, przesiedleń pozostały głównie kobiety. Na ich barki spadł ciężar powojennej odbudowy kraju. W warunkach systemu totalitarnego Mazurzy mogli zachować swą kulturę i tradycję jedynie w ukryciu. Wsparcie moralne dla nich stanowiły duchowne Bractwa Różańcowe oraz Bractwo św. Franciszka (tercjarze), które zdołały przetrwać w głębokiej konspiracji do czasu zmian ustrojowych w ZSRR.

Członkowie kolektywnego gospodarstwa w Greczanach. Fotografia z archiwum rodziny Majewskich

Po śmierci Stalina, w czasach chruszczowowskiej odwilży pojawiła się nadzieja na szukanie informacji o swoich bliskich. Ludzie zaczęli pisać wnioski z prośbą o wiadomości nt. losów krewnych prześladowanych przez organy NKWD. Najczęściej w odpowiedzi organy władzy informowały, że represjonowany zmarł w więzieniu wskutek choroby. Pod koniec lat 50 rozpoczęły się pierwsze dochodzenia oraz rehabilitacje. Jednak dopiero w latach 90. można było otrzymać informacje odnośnie prawdziwej przyczyny śmierci krewnych.. 

Dokumenty z oskarżenia zbiorowego przeciwko mieszkańcom wsi Greczany. Ze zbiorów Archiwum Państwowego Obwodu Chmielnickiego

Przez granicę, którą ZSRR odgrodził się nawet od „przyjaciół z obozu socjalistycznego”, do Greczan, Szaroweczki i innych mazurskich wsi przychodziły listy oraz życzenia świąteczne od krewnych z Polski. Rozdzieleni granicami, ale połączeni wspólną pamięcią, Mazurzy nawet w czasach zapomnienia wiedzieli kim są. Zamknięta wspólnota, silna wiara katolicka i niezmienne wielopokoleniowe tradycje rodzinne pomogły Mazurom zachować własną kulturę i przekazać ją swym potomkom.

Korespondencja z krewnymi z Polski. Z archiwum rodziny Majewskich.